AMELAND – Volgens de planning moet de Sint-Clemenskerk op Ameland in 2015 grotendeels herbouwd zijn. Als adviseur van het Kerkbestuur zocht de voormalig VVV-directeur P. Smit een student die een ondersteunende functie kan bieden bij het voorontwerp en -onderzoek. De heer Brezet, hoogleraar Industrieel Ontwerpen aan de TU Delft, wees hem op mijn betrokkenheid omtrent een harmonische integratie tussen historisch erfgoed en nieuwe technieken zoals zonne-energie. Op dit moment is Stichting Behoud Kerkelijke Gebouwen Friesland druk bezig met het in kaart brengen van de situatie voor de brand. Op basis van deze inventarisatie wordt onderzocht wat de mogelijkheden op het gebied van duurzaamheid en multifunctionaliteit zijn.De brand
Dinsdag 5 februari 2013 was een zwarte bladzijde in de geschiedenis van Ameland. In de vroege ochtend is de neogotische Sint-Clemenskerk te Nes vrijwel volledig afgebrand. Dit rijksmonument uit 1878 is destijds door de alom gewaardeerde architect Pierre Cuypers ontworpen en had een grote cultuurhistorische waarde voor het eiland en haar gasten. Inmiddels zijn er plannen om de Rooms-Katholieke kerk volledig te reconstrueren. De onderstaande video geeft een indruk van de emotionele en fysieke schade.
Zelfvoorzienend en multifunctioneel
De gemeente Ameland is erg actief op het gebied van duurzaamheid, het eiland heeft de ambitie om in 2020 volledig energieneutraal te zijn. Een lichtpuntje van de brand is dat er kansen ontstaan om de kerk multifunctioneel en zelfvoorzienend te maken. De Sint-Clemenskerk was voor de brand namelijk alleen nog maar op zondag in gebruik, waardoor het steeds lastiger werd om de stijgende kosten in de hand te houden. De toevoeging van nevenfuncties en duurzame ingrepen zouden een bijdrage kunnen leveren aan de instandhouding van de kerk. Het is nu de grootste opgave om dit met respect voor de historische context te doen.
Duurzame ingrepen zijn bijvoorbeeld de toevoeging van isolatie, een geschikt klimaatsysteem en energieopwekking door middel van natuurlijke bronnen zoals zonne-energie. Er wordt in het ontwerp uiteraard ook rekening gehouden met de levensduur en herbruikbaarheid van de materialen. Maar lompe zonnepanelen op een kerk, dat is toch niet wenselijk? Wees gerust, dat gaat niet gebeuren. Aan de hand van de Design Manual wordt onderzocht wat de mogelijkheden zijn om dit esthetisch verantwoord te doen, zodat de ruimtelijke kwaliteit gewaarborgd blijft.
De kerk zou hierdoor tevens kunnen dienen als energiebron voor de directe omgeving, door bijvoorbeeld het overschot aan elektriciteit af te staan aan de omliggende gebouwen. Het is natuurlijk een prachtig idee dat een kerk niet alleen spirituele, maar ook fysieke energie levert. Daarnaast kan deze bijzondere combinatie tussen een oud gebouw en nieuwe technieken als inspiratiebron dienen voor vergelijkbare projecten.
Herbouw
Vrijdag 26 april 2013 vond de eerste vergadering in het gemeentehuis van Nes plaats. De voorgaande avond had het bestuur van de St. Clemensparochie een informatiebijeenkomst voor de parochianen georganiseerd, om te praten over de ontwikkelingen met betrekking tot de herbouw. Daarnaast werd er in het kader van multifunctionaliteit ook gebrainstormd over nevenfuncties, waarbij onder andere een compartimentring van de kerk en zelfs een eventuele verdiepingsvloer ter sprake kwam. De heer Smit vertelde tijdens die vergadering dat de parochianen erg creatieve ideeën hadden en open stonden voor nieuwe functies en vernieuwingen binnen de historische context. Het meest extreme idee was het in de grond laten zakken van het altaar, zodat er naar behoeven meer ruimte gecreëerd kan worden. Uit het feit dat dit soort ideeën ontstaan, kan afgeleid worden dat men bereid is om buiten de eigen kaders te denken. Een ogenschijnlijke bedreiging, de brand, wordt omgebogen in een kans. De uitermate positieve instelling van de betrokkenen maakt ruimte voor bijzondere initiatieven, waardoor de kerk een mooie toekomst tegemoet gaat.
Bezoek kerk
Na de vergadering liet F. Kiewiet, de vice-voorzitter van het Kerkbestuur, het interieur van de kerk zien om een indruk te geven van de schade. Hij gaf direct al aan dat de indringende geur van de verwoestende brand nog jarenlang te ruiken zal zijn. Het was erg confronterend om de resten van de kerk te aanschouwen. De dakconstructie is compleet verbrand en ook het glas-in-lood is door de hitte volledig weggesmolten. Men kan van een wonder spreken dat de buitenwanden allemaal nog intact zijn gebleven.
Bizar genoeg wekte het gebouw een gevoel van vrijheid en openheid op. De brand heeft de kerk als het ware opengebroken, zodat je in direct contact staat met de hemel. Natuurlijk is het verschrikkelijk wat er is gebeurd, het afbranden van een Cuyperskerk is een groot verlies. Maar de initiatieven die nu ontstaan zijn zo veelbelovend en positief, dat net het lijkt alsof deze brand nodig was om de mensen weer dichter bij elkaar te brengen. Misschien was het wel zo bedoeld, misschien was dit nodig. Om mensen bewust te maken en om de kerk weer te laten dienen voor de hele maatschappij. De Sint-Clemenskerk gaat weer verbinden.
